Siyasi Parti; benzer siyasi görüşü paylaşan bireylerin, toplumu dizayn etmek ve ülke yönetiminde söz sahibi olmak için bir araya gelerek kurdukları örgüte verilen isimdir. İnsanlık tarihi kadar eski bir geçmişe sahip olan siyasal partiler Türkiye Cumhuriyeti’nde 22 Nisan 1983 tarihinde kabul edilen “Siyasal Partiler Kanunu” kapsamında, madde 3 gereğince şu şekilde tanımlanır:
Madde 4 ile siyasi partilerin vazgeçilmezliği ve niteliği tanımlanır. Bu tanıma göre “siyasî partiler, demokratik siyasî hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır. Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlı olarak çalışırlar. Siyasi partilerin kuruluşu, organlarının seçimi, işleyişi, faaliyetleri ve kararları Anayasada nitelikleri belirtilen demokrasi esaslarına aykırı olamaz” (TBMM, 1983).
Madde 6’da Her Türk vatandaşı kanunda ve parti tüzüğünde gösterilen şartlara ve usullere göre Siyasi partilere üye olma ve dilediği anda üyelikten çekilme hakkına sahiptir. “Kimse, aynı zamanda birden fazla siyasi partinin üyesi olamaz, aksi halde üyelik sıfatı bu siyasi partilerin hepsinde birden sona ermiş sayılır. Kimse, bir partinin birden fazla teşkilat birimine üye kaydolamaz, aksi halde son kayıt tarihinden önce yapılmış olan üyelik kayıtları geçersizdir” (TBMM, 1983).
Madde 8, siyasi partilerin kurulmasını tanımlar. “Siyasi partiler, milletvekili seçilme yeterliğine sahip en az otuz Türk vatandaşı tarafından kurulur. (Değişik 1. fıkra: 4778 - 2.1.2003 / m.6) Siyasi partiler, partiye üye olma yeterliğine sahip en az otuz Türk vatandaşı tarafından kurulur. Siyasi partilerin genel merkezi Ankara'da bulunur. Siyasi partiler, aşağıda belirtilen bildiri ve belgelerin, İçişleri Bakanlığına verilmesiyle tüzelkişilik kazanırlar. Bildiride, kurulacak siyasi partinin adı, genel merkez adresi, kurucuların adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, öğrenim durumları, meslek veya sanatlarıyla ikametgâhlarının belirtilmesi ve bu bildirinin bütün kurucular tarafından imzalanması ve bildiriye beşer adet olmak üzere kurucuların nüfus kayıt örnekleri, adli sicil belgeleri ve kurucuların ayrı ayrı düzenledikleri siyasî parti kurucusu olabilme şartlarını taşıdıklarını belirten imzalı beyannameler ile kurucular tarafından imzalanmış parti tüzüğü ve programının eklenmesi şarttır. Bilgi ve belgelerin alındığı anda, İçişleri Bakanlığınca bir alında belgesi verilir. İçişleri Bakanlığı, kuruluş bildirisi ve alındı belgesinin onaylı birer örneği ile bildiri eklerinin birer takımını üç gün içinde Cumhuriyet Başsavcılığı ile Anayasa Mahkemesine gönderir” (TBMM, 1983).
Madde 13 Merkez Teşkilatını tanımlar. “(Değişik: 3370 - 21.5.1987) Siyasi partilerin merkez organları büyük kongre, genel başkan ile diğer karar, yönetim, icra ve disiplin organlarından ibarettir. Bu organların isimleri ve üye sayıları tüzüklerinde gösterilir. Parti tüzüğünde, partinin gayesine uygun olarak, danışma ve araştırma amaçlı ihtiyari kurullar da teşkil olunabilir. İhtiyari kurulların görev ve yetkileri ile üyelerinin sayısı ve seçilme usulleri tüzüklerinde gösterilir” (TBMM, 1983).
Madde 14 Büyük Kongre’nin partideki yerini açıklamaktadır. “Siyasi partinin en yüksek organı büyük kongredir” (TBMM, 1983).
İl Teşkilatı Madde 19’da tanımlanır. “Siyasi partilerin il teşkilatı; il kongresi, il başkanı, il yönetim kurulu ve il disiplin kurulundan oluşur. İl kongresi, sayısı altı yüzden fazla olmamak üzere, parti tüzüğüne göre ilçe kongrelerince seçilen delegelerden oluşur. O ilin partili milletvekilleri ile yönetim ve disiplin kurulları başkan ve üyeleri, il kongresinin tabii üyeleridir. Geçici yönetim kurulu başkan ve üyeleri de kongreye katılma hakkına sahiptirler. Ancak geçici il yönetim kurulu başkanı ve üyelerinden delege sıfatı olmayanların kongrede oy kullanma hakları yoktur” (TBMM, 1983).
İlçe Teşkilatı ise Madde 20’de açıklanmıştır. “(Değişik 1. ve 2. fıkra: 3420 - 31.3.1988) Siyasi partilerin ilçe teşkilatı, ilçe kongresi, ilçe başkanı, ilçe yönetim kurulu ve belde teşkilatından meydana gelir. Parti tüzüğünde ilçe disiplin kurulu teşkili de öngörülebilir. Bir ilçede teşkilatlanma, ilçe sınırları içerisindeki beldelerin en az yarısında teşkilat kurmayı gerektirir. Belde sayısı üç veya daha az ise beldenin sadece birinde teşkilat kurulmuş olması yeterlidir” (TBMM, 1983).
Siyasi partilerin grup kurma şartları Madde 22 ile belirtilmiştir. “En az yirmi milletvekiline sahip siyasi partiler, Türkiye Büyük Millet Meclisinde grup kurabilirler. Bir siyasi partinin grup kurduğu, o partinin genel başkanlığı tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına yazıyla bildirilir” (TBMM, 1983).
Siyasi partilerin seçimleri katılma koşullarına Madde 36’da yer verilmiştir. “(Değişik: 3420 - 31.3.1988) Siyasi partilerin seçimlere katılabilmesi için illerin en az yarısında oy verme gününden en az altı ay evvel teşkilat kurmuş ve büyük kongrelerini yapmış olması veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunması şarttır. Bir ilde teşkilatlanma, merkez ilçesi dahil o ilin ilçelerinin en az üçte birinde teşkilat kurmayı gerektirir” (TBMM, 1983).
Osmanlı İmparatorluğu’nda Kurulan Siyasi Partiler
Osmanlı İmparatorluğu’nda kurulan ve siyasi hayatımıza doğrudan veya dolaylı olarak etki eden partilerimizi kronolojik olarak sıralarsak (TBMM Başkanlığı, 2013):
“İttihat ve Terakki (1889) – II.Abdulhamit’e karşı kuruldu.
Osmanlı Ahrar Fırkası (1908)
Osmanlı Demokrat Fırkası (1908)
Fedakâran-ı Millet Cemiyeti (1908) – Jön Türkler’e karşı kuruldu.
Heyet-i Müttefika-i Osmaniye (1909)
İttihad-ı Muhammedi Fırkası (1909) – İlk Siyasal İslamcı Parti.
İslahat-ı Esasiye-i Osmaniye Fırkası (1909)
Mutedil Hürriyetperveran Fırkası (1909) – Hürriyet ve İtilaf Fırkası’na katıldı.
Ahali Fırkası (1910)
Osmanlı Sosyalist Fırkası (1910) – İlk Sosyalist Parti.
Hürriyet ve İtilaf Fırkası (1911) – İttihat ve Terakki’ye karşı kuruldu.
Halâskâr Zâbitân (1912) – Silahlı örgüt
Milli Meşrutiyet Fırkası (1912)
Radikal Avam Fırkası (1918)
Osmanlı Hürriyetperver Avam Fırkası (1918)
Teceddüt Fırkası (1918) – İttihat Terakki’nin kendisi feshiyle kurulan parti.
Ahali İktisat Fırkası (1918)
Selamet-i Osmaniye Fırkası (1918)
Sosyal Demokrat Fırkası (1918)
Milli Ahrar Fırkası (1919)
Türkiye İşçi ve Çifti Sosyalist Fırkası (1919)
Milli Türk Fırkası (1919) – Türk kelimesi kullanılan ilk parti.
Hürriyet ve İtilaf Fırkası (1919) – İttihat Terakki Fırkası’na karşı kuruldu.
Osmanlı Mesai Fırkası (1919)
Osmanlı Çiftçiler Cemiyeti Fırkası (1919)
Türkiye Sosyalist Fırkası (1919)
Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası (1919)
Amele Fırkası (1920)
Türkiye Komünist Fırkası (1920)
Halk İştirakiyun Fırkası (1920)
Türkiye Zürra Fırkası (1920)
Müstakil Sosyalist Fırkası (1922)” (TBMM Başkanlığı, 2013).
Türkiye Komünist Partisi: Mustafa Suphi – 10/09/1920
1920 yılının sonlarında, Türkiye Komünist Partisi, Mustafa Kemal tarafından kurulması istenen ve Türkiye'de faaliyet göstermeye başlayan ilk yasal komünist siyasi partidir. Osmanlı İmparatorluğu içerisinde de sosyalist gruplar vardı. Ancak bunlar örgütlü bir düzen içerisinde değillerdi. TKP’nin amacını açıklayan parti programında dikkat çeken bir madde vardır. Madde 2.d. şu şekilde açıklanmıştır: “Sosyalist iktidarın nihai hedefi, başka sosyalist toplumlarla birlikte, sınıfsız ve sömürüsüz bir dünyanın yaratılmasıdır” (Türkiye Komünist Partisi, s. 25). Bu hedef Mustafa Kemal’in halkçı, sınıf ayrımı olmayan, sömürüye geçir vermeyen ilkesel bakış açısıyla örtüşmektedir. Mustafa Suphi ve arkadaşları, Anadolu’ya geçerek Kurtuluş Savaşı'na destek vermek için ilk iş olarak Mustafa Kemal ile temasa geçmeye karar vermişlerdir. Temas sonucu Mustafa Kemal'in daveti üzerine Ankara'ya gelmek için yola çıkmışlar. TKP üyeleri yer yer protestolara da uğramıştır. Mustafa Suphi’nin öldürülmesinden sonra 1940lı yıllarda parti yeniden toparlanma sürecine girmiştir. 1960larda TİP’in yükselişiyle beraber TKP eski sol-yeni sol ayrımında eski sol olarak kan kaybetmiştir. 80 Darbesi ile en ağır darbeyi alan sol tasfiyeye uğramıştır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu: 29 Ekim 1923-∞
Türkiye Cumhuriyeti Devleti, kökleri Osmanlı’ya uzanan, Milli Mücadelede etkin rol oynamış, İttihat Terakki kadrolarının da içerisinde bulunduğu ve daha sonra Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde işgale direnmek amacıyla kurulan müdafaa-i hukuk cemiyetlerinin Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (ARMHC) adı altında birleşmesiyle meydana gelen kadro tarafından kurulmuştur. Mustafa Kemal, 9 Eylül 1923 tarihinde ilk siyasi programı ilan etti. 9 Umde adı verilen programdan hemen sonra Milli Mücadeleye destek olan ve kendisine bağlılığını ifade eden vekillerle beraber Halk Fırkası'nı kurdu.
Cumhuriyet Halk Partisi: Mustafa Kemal Atatürk – 09/09/1923
Kurtuluşta, Kuruluşta, Devrimde!
Kökleri Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne, kuruluş fikri ise Sivas Kongresi’ne dayanır. 1924 yılında “Cumhuriyet Halk Fırkası”, 1935 yılında ise “Cumhuriyet Halk Partisi” adını almıştır. 1927 yılında “Cumhuriyetçilik”, “Halkçılık”, “Milliyetçilik” ve “Laiklik” CHP’nin dört temel ilkesi olarak benimsenmiştir. 1935 yılında “Devletçilik” ve “Devrimcilik” ilkeleri de eklenerek Partinin ilkeleri altıya çıkarılmıştır. İsmail Hakkı Tonguç tarafından tasarlanan ve partinin amblemi olan 6 ok bu ilkeleri simgelemektedir. “Amblemde yer alan okların esin kaynağı olarak Topkapı Sarayı’nda sergilenen ve Türklerin tarih boyunca kullandıkları oklar temel alındı” (Gökdemir, 2013, s. 218). “Millet” kavramı yerine ezilen yoksul tabakaları çağrıştırmak ve sol kimliğe vurgu yapmak adına “Halk” kavramı kullanıldı. “Sınıfsız imtiyazsız kaynaşmış bir kitle” düşüncesi temel alındı. İlk kabine 30 Ekim 1923 günü İsmet İnönü tarafından kuruldu. Cumhuriyet Halk Partisi’nin Türkiye Cumhuriyeti tarihinde tek başına iktidarda bulunduğu dönem sadece 1923-1950 arasıdır. Temel sorun olan Halifeliğin kaldırılması, muhalif milletvekillerinin sayısının azaltılması gibi uygulamalardan rahatsız olan, Milli Mücadele'nin kilit isimlerinden Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy ve Hüseyin Cahit Yalçın gibi milletvekilleri mecliste ayrı bir grup oluşturarak 17 Kasım 1924'de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı (TCF) kurdular. Şeyh Said İsyanı’nda TCF kadrolarının ilişkilendirilmesi sonrasında 5 Haziran 1925’te fırka kapatılıp üyelerinin olayla bağlantısı olduğu düşünülen isimlerin idamı veya siyasal hayattan uzaklaştırılmasından sonra, 1946 yılına kadar CHF seçimlere tek parti olarak katıldı.
"Uçurumun kenarında yıkık bir ülke... Türlü düşmanlarla kanlı boğuşmalar... Yıllarca süren savaş... Ondan sonra, içerde ve dışarda saygı ile tanınan yeni vatan, yeni sosyete, yeni devlet... Ve bunları başarmak için aralıksız devrimler... İşte Türk Genel Devrimi!" (TBMM Başkanlığı, 2009). Bu vaziyette bir ülke sadece 27 yılda neler yapabilir? Bu sorunun cevabını İsmet İnönü’nün torunu olan CHP Milletvekili Ayşe Gülsün (Bilgehan) kronolojik olarak cevaplamış ve kamuoyuna sunmuştur:
“1923 - Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu kuruldu.
1924 - Hilafet kaldırıldı.
1924 - Tevhid-i Tedrisat (Öğretim Birliği) kabul edildi.
1924 - İlköğretim zorunlu hale getirildi.
1924 - Lozan Antlaşması yürürlüğe girdi.
1924 - Gölcük'te ilk tersane ünitesi kuruldu.
1924 - Devlet Demiryolları kuruldu.
1924 - İstanbul - Ankara arasında ilk yolcu uçağı seferi yapıldı.
1924 - Türkiye İş Bankası kuruldu.
1924 - Türk Kadınlar Birliği kuruldu.
1924 - İlk milli sigorta Anadolu Sigorta faaliyete geçti.
1924 - Milli Sahne Ankara'da ilk tiyatro olarak kuruldu.
1924 - Türkiye Cumhuriyeti yazılı ilk madeni para tedavüle çıktı.
1925 - Türk Hava Kurumu (Türk Tayyare Cemiyeti) kuruldu.
1925 - İstanbul'da Liman İşleri inhisarı kuruldu.
1925 - Tayyare Cemiyeti'nin katkılarıyla Ankara'da Türk yapımı ilk planör uçuruldu.
1925 - Şeker Fabrikaları kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi.
1926 - Demir Çelik Sanayiinin kurulmasına ilişkin kanun yayımlandı.
1926 - Uluslararası saat ve takvim uygulanmasına başlandı.
1926 - Türk Medeni Kanunu yürürlüğe girdi. Kanunla kadın erkek eşitliği sağlandı.
1926 - Ankara otomatik telefonu işletmeye açıldı.
1926 - Kayseri Uçak ve Motor Fabrikası açıldı. (1950'li yıllarda Adnan Menderes hükümetince kapatılana kadar bu fabrikada toplam 112 savaş uçağı üretildi.)
1927 - Ankara - Kayseri demiryolu açıldı.
1927 - İstanbul Radyosu yayınlarına başladı.
1927 - Ankara Arkeoloji Müzesi ve Sivas Müzesi kuruldu.
1927 - Köy Öğretmen Okullarından ilki Kayseri'de açıldı.
1927 - Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kağıt parası tedavüle çıkarıldı.
1928 - Türk Halkına okuma-yazma öğretmek için Millet Mektepleri açıldı. (1936'ya kadar 16-45 yaş arası yaklaşık 3 milyon kişiye temel eğitim verildi.)
1928 - Ankara Numune Hastanesi açıldı.
1928 - Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki hakkındaki kanun kabul edildi.
1928 - Malatya Elektrik Santralı açıldı.
1928 - İlk defa Kadınlar Mahkemelerde Avukat olarak görev aldılar
1928 - Ankara'nın ilk büyük oteli Ankara Palas açıldı.
1930 - Ankara'da Ziraat Enstitüsü kuruldu.
1930 - Türkiye Gazeteciler Birliği kuruldu
1931 - 10 ilde Bölge Sanat Okulları açıldı.
1931 - Çocuk Esirgeme Kurumu kuruldu.
1931 - Tekel Genel Müdürlüğü kuruldu.
1931 - Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuruldu.
1931 - Uluslararası ölçü birimleri kabul edildi.
1931 - Türk Tarih Kurumu kuruldu.
1932 - Sanayi Teşvik Kanunu ile toplam 1473 işletme teşvikten yararlandırıldı.
1932 - Halkevleri açıldı. (1951'de Demokrat Parti-Adnan Menderes hükümetince kapatıldıklarında 478 Halkevi, 4322 Halk Odası vardı.)
1932 - Türk Dil Kurumu kuruldu.
1932 - Türkiye Milletler Cemiyetine üye oldu.
1933 - İstanbul Üniversitesi kuruldu.
1933 - Halk Bankası kuruldu.
1933 - Ankara'da Yüksek Ziraat Enstitüsü açıldı.
1934 - Kadınlar birçok Avrupa ülkesinden önce genel seçimlerde seçme/seçilme hakkı kazandı.
1934 - Kayseri Uçak ve Motor Fabrikasında yapılan ilk uçağın deneme uçuşu yapıldı.
1935 - MTA Enstitüsü kuruldu.
1935 - ETİBANK kuruldu.
1935 - Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. kuruldu.
1935 - Türkkuşu kuruldu.
1935 - Ankara'da Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi açıldı.
1936 - İzmir Enternasyonal Fuarı açıldı.
1936 - Ankara 19 Mayıs Stadyumu hizmete açıldı.
1937 - Ankara'da Motorlu Tayyarecilik Okulu açıldı.
1937 - Yozgat Termo-Elektrik Santralı hizmete verildi.
1938 - Türk askerleri Hatay'a girdi.
1938 - Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü kuruldu.
1938 - Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) kuruldu.
1939 - Fransız askerleri Hatay'dan çıkartıldı, Hatay Türkiye'ye katıldı.
1939 - Milli Piyango İdaresi kuruldu.
1939 - İlk Türk denizaltısı Haliç'te denize indirildi.
1939 - Sivas - Erzurum demiryolu açıldı. (Cumhuriyetin ilk 15 yılında yapılan demiryolu 3.000 km.ye ulaştı.)
1940 - Türk Petrol Şirketi kuruldu.
1940 - Köy Enstitüleri kuruldu. (Toplam sayısı 21'i bulan köy enstitüleri 1954 yılında Adnan Menderes Hükümeti tarafından tamamen kapatıldı.)
1940 - Taksim Gezi Parkı İstanbul'da açıldı.
1940 - Eğitim amaçlı Halk Odaları kuruldu. İlk etapta 141 Halk Odası açıldı.
1940 - Ankara'da Milli Halk Kütüphanesi Açıldı.
1942 - Ankara Etimesgut'ta üretilen ilk Türk uçağı deneme uçuşları yaptı.
1942 - Türk Devrim Tarihi Enstitüsü kuruldu.
1942 - İlköğretim seferberliği başladı.
1942 - Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü açıldı.
1943 - Sivas Çimento Fabrikası açıldı.
1943 - İstanbul Yüzme İhtisas Kulübü kuruldu.
1943 - Ankara Fen Fakültesi açıldı.
1944 - Türk Hava Kurumu'nun Ankara'daki uçak fabrikasında 140 eğitim uçağı, ambulans uçakları ve çok sayıda planör üretildi. (Ankara, Kayseri ve Eskişehir'deki Uçak ve Uçak Motoru Fabrikalarının tamamı 1950'li yıllarda Adnan Menderes hükümeti tarafından kapatılmıştır.)
1944 - İzmit'te Gazete ve Sigara Kağıdı Fabrikası açıldı.
1945 - Türkiye Birleşmiş Milletler'e kurucu üye olarak katıldı.
1945 - İstanbul -Londra, İstanbul - Paris uçak seferleri başladı.
1946 - İş ve İşçi Bulma Kurumu kuruldu.
1946 - Türkiye'nin ilk çok partili seçimleri yapıldı.
1947 - Türkiye Dünya Sağlık Örgütüne üye oldu.
1948 - Köprüağzı - Maraş demiryolu açıldı. (Açılan son demiryolu hattı oldu, 1950 DP-Adnan Menderes hükümetinden itibaren demiryolu yapımları durduruldu.)
1949 - Emekli Sandığı kuruldu.
1949 - Türkiye İnsan Hakları Bildirgesini onayladı.
1949 - Türkiye Avrupa Konseyi'ne kabul edildi” (Bilgehan, tarih yok).
Yine aynı kaynakta, tek parti döneminde gerçekleştirilen icraatların hangi şartlar altında hayata geçirildiği hususunda önemli bir açıklama da yapılmıştır:
“1923 - 1950 arasında tüm bu eserler yaratılırken ve yatırımlar gerçekleştirilirken tek kuruş bile borç alınmamıştır. Üstelik; 1929 -1932 arası Dünya tarihinde şu ana kadar yaşanan en büyük kriz olan "Dünya Ekonomik Bunalımı" dönemidir. 1939 - 1945 arası tüm dünyanın yıkıma sürüklendiği II.Dünya Savaşı dönemidir. Bu dönemde tüm dünya kana bulanırken ve komşu ülkelerde bile milyonlarca insan ölürken, Türk vatandaşlarının burnu bile kanamamıştır” (Bilgehan).
Demokrat Parti: Adnan Menderes – 07/01/1946
Yeter! Söz Milletindir!
14 Mayıs 1950 günü yapılan seçimleri kazanan Demokrat Parti ile çok partili hayat fiilen başladı. DP %52,7 oy alarak 408 milletvekilliği kazanmıştı. CHP %39,4 ile 69 milletvekili ile temsil edilme hakkı kazandı. Millet Partisi 1, bağımsızlar 9 milletvekiline sahip oldular. Yasal anlamda ilk çalışması Arapça ezan yasağını kaldırarak Türkçe okunan ezanın orijinal haliyle okunması oldu. Kore’ye asker gönderildi, Marshall Planı çerçevesinde dışarıdan gelen para bu ilk dönemde ciddi bir iktisadi ferahlama getirdi. Tarımda makineleşme devri başladı. Demiryolları arka plana atılarak karayolları politikasına hız verildi. 1953 yılında CHP’nin malları hazineye devredilerek devri sabık politikası başladı. Halkevleri ve Köy Enstitüleri kapatılarak aydınlanmanın ve ilericiliğin sembolleri, her alanda eğitimin temelleri yok edildi. 1954'te laiklik ilkesinden uzaklaştığı düşünülen Millet Partisi (MP) kapatıldı. 02 Mayıs 1954 seçimlerini kazanan DP ile muhalefet CHP arasında gerilim tırmanmaya başladı, ekonomide ciddi bozulmalar görüldü, parti içi fikir ayrılıkları partinin bölünmesine ve 1955'te Hürriyet Partisi’nin siyasi hayatımıza girişine zemin hazırladı. 27 Ekim 1957 günü yapılan seçimleri kazansa da iktidar zayıfladı, muhalefetin elini güçlendi. 1957 seçimlerinden sonra siyasi ortamda sertlik günden güne daha da artmaya başladı. 1958 yılında, dış ödemelerdeki bozulmalar ve dengenin sarsılması, alınan dış borçları ödenemeyecek duruma getirmişti. Devalüasyon neticesinde Türk lirasının değeri yeniden belirlendi. Doların fiyatı 2,80 liradan 9,02 liraya çıkarak rekor kırdı. Siyasi sahnede İhtilal sözleri dolaştığını öne süren Demokrat Parti halk kitlelerinin desteğini arttırmak için " Vatan Cephesi" kurulması gerektiğini vurguladı. Radyolardan Vatan Cephesi'ne katılanların isimleri okunarak her akşam üyeler ilan edildi. Bu ülke içerisindeki kutuplaşmayı ve şiddeti arttırdı. CHP'nin yayın organı Ulus Gazetesi başta olmak üzere muhalif gazeteler kapatılıyordu. CHP lideri İsmet İnönü ve CHP’liler birçok ilde saldırıya uğradı. İzmir'de, İstanbul'da ve Ankara'da CHP liderine saldırılar oldu. Kayseri mitingi öncesi Kayseri valisi İnönü’ye söylediği “Gelmeyin Paşam, sizi koruyamayız” sözleri durumun vahametini gözler önüne sermektedir. İç politikadaki hararet devam ederken Kıbrıs sorunu patlak vermeye başladı. Kıbrıs'ta EOKA örgütü Türkler üzerindeki baskısını ve şiddetini hissedilir oranda arttırıyordu. Muhalefeti tamamen susturmak için Tahkikat Komisyonu kuran Menderes’e karşı mecliste söz alan muhalefet lideri İsmet İnönü bunun demokratik rejim yolundan çıkıp bir baskı rejimi yoluna girmekte olduğunu belirterek ünlü vecizini Meclis kürsüsünden söylemiştir: "Bu yolda devam ederseniz, ben de sizi kurtaramam". Özellikle üniversite öğrencileri üzerinde artan baskı bardağı taşırdı. 555K gizli parolasıyla örgütlenen muhalif gençler 5 Mayıs akşamı saat beşte Kızılay Meydanı’nda isyan bayrağını açtılar. Kalabalık grubun arasında kalan Başbakan Menderes tartaklandı, olay yerinden güçlükle uzaklaştı. 27 Mayıs 1960 sabahı, Kurmay Albay Alpaslan Türkeş tarafından Ankara Radyosu'ndan okunan bildiri ile Milli Birlik Komitesi, ülke yönetimine el koydu. Kara Kuvvetleri Komutanı Org.Cemal Gürsel, komitenin başında bulunuyordu. Anayasa ve meclisi feshedildi. Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, TBMM Başkanı Refik Koraltan ve Başbakan Adnan Menderes ile Demokrat Partililer tutuklandı.
1960 İHTİLALİ
Koalisyon yılları: 1961-1965
*15 Ekim 1961 – Cumhuriyet Halk Partisi, Adalet Partisi
22 Şubat 1962 tarihinde Albay Talat Aydemir’in başını çektiği cunta yönetime el koymaya kalkıştı. Ankara alarm durumuna geçmiş, karışmıştı. Başbakan İnönü tarafından bastırılan olay 1963 yılında tekrar vuku bulunca Talat Aydemir idam edildi.
*25 Haziran 1962 – Cumhuriyet Halk Partisi, Yeni Türkiye Partisi, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi, bağımsızlar.
*25 Aralık 1963 – Cumhuriyet Halk Partisi, bağımsızlar.
Türkiye İşçi Partisi: 12 Sendikacı – Mehmet Ali Aybar – 13/02/1961
Köylüye Toprak, Herkese İş!
Türkiye İşçi Partisi (TİP), 1961 yılında Türkiye'de kurulan ve TBMM’de sosyalist vekillerle temsil edilen ilk siyasi partidir. Her darbeden sonra kapatılmış (1971 ve 1980 darbeleri), ancak kapanmadan 1988 yılında TKP ile birleşmiştir. Kurucu genel başkanı, 12 sendikacıdan biri olan Avni Erakalın idi. Kurucular heyeti Doç. Dr. Mehmet Ali Aybar’a Genel Başkanlık önerdiler. Böylece Mehmet Ali Aybar partinin Genel Başkanı oldu. 1965’de Dünya’da ve Türkiye’de yükselen sol trendin temsilcisi olarak %3 oy ile TBMM’de kendine yer edindi. Partinin temel düşünce yapısını ‘Emek’ kavramı oluşturmakla birlikte Bilimsel Sosyalizm kuramı üzerinde şekillenir. “Bilimsel sosyalizme göre, insan topluluklarının tarihsel gelişiminin dinamiği, bu toplulukların sahip oldukları üretim güçleri ile, aynı toplulukların kendi içlerinde kurdukları üretim ilişkilerinin zıtlaşmasında aranmalıdır” (Eroğul, 1969, s. 8).
Adalet partisi: (Ragıp Gümüşpala) Süleyman Demirel – 11/02/1961
Su ve Yol Ana Davamızdır!
Genel Başkan Ragıp Gümüşpala'nın 1964'teki vefatının ardından Genel Başkan partisiyle özdeşleşecek olan Süleyman Demirel oldu. Daha milletvekili olmadan Demirel, 1965 seçimlerinde Adalet Partisi'ni birinci parti yapmayı başardı. 1965 seçimlerinde geçerli olacak şekilde Milli Bakiye Sistemi yerine d'Hont Sistemi’ne geçilmiş, seçim sisteminin değişikliği nedeniyle Adalet Partisi’nin lehine sonuçlar alınmıştır. 03 Kasım 1969 seçimlerini de zaferle sonuçlandıran AP için rüzgâr tersine dönmeye başlıyordu. ABD'nin 6. Filo'da görevli askerlerinin İstanbul’a gelişine karşı girişilen eylemler giderek büyüyordu. 1967-1969 yılları arasında doruk noktasına ulaşan ve Beyoğlu'nda Amerikan askerlerini hırpalamakla başlayan antiemperyalist eylemler askerlerin denize atılmasına kadar varmıştır. Dünyada olduğu gibi Türkiye'de de sağ-sol çatışmaları, öğrenci ve sendika hareketleri, işçi mitingleri popülerdi. Türkiye’de Deniz Gezmiş ve arkadaşları ulusal üne kavuşmuş öğrenci liderleri olarak ön plandaydı. 12 Mart 1971 muhtırasıyla AP Genel Başkanı Süleyman Demirel'i ve Adalet Partisi'ni iktidardan düşürdü. Adalet Partisi, 14 Ekim 1973 seçimlerinden sonra egemenliğini CHP’nin artan yükselişi karşısında ayakta tutamadı.
Milliyetçi Hareket Partisi: Alparslan Türkeş – 09/02/1969
Tanrı Türk’ü Korusun
Öncülü, Cumhuriyetçi Millet Partisi ile Türkiye Köylü Partisi'nin birleşmesiyle kurulan Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi olan ve Genel Başkanı önemli siyasi figürlerimizden Osman Bölükbaşı olan partidir. CKMP, 1961 seçimlerinde üçüncü parti olunca, 1962 yılında Osman Bölükbaşı istifa ederek partiden ayrılmıştır. 1965 yılında Alparslan Türkeş ile birlikte "Ondörtler"in ekibi partiye ve yönetime girmişlerdir. Partinin amblemi "Üç Hilâl" olarak belirlenmiş ve MHP Gençlik Kolları sayılan Ülkü Ocakları için de "Hilâl İçinde Kurt" ambleminin kullanılması kararlaştırılmıştır. Aynı zamanda MHP'nin Türklüğü temsil eden bozkurt işaretini kullanması önemlidir. 1969’da Adana'dan milletvekili seçilen Alparslan Türkeş, 1973'e kadar MHP’yi mecliste tek başına temsil etti. Milliyetçi Hareket Partisi, merkez sağ siyasetin kitlesini oluşturan milliyetçi-muhafazakâr tabana seslendi. Milli Selamet Partisi ile "Milliyetçilik" ilkesi konusunda fikir ayrılıkları yaşıyorlardı. Türkeş "Başbuğ" lakabıyla tanınıyordu. “1977 yılından itibaren siyasetinde daha fazla İslami söylem ve uygulamalara yer vermişti” (Demir, 2013, s. 33). Türk Siyasal Hayatı boyunca Milliyetçi Hareket Partisi sadece koalisyonlara iktidara gelmiş bir parti olma özelliği taşımıştır. 80 Darbesi ile kapatılmış, son koalisyon ortaklığını 1999 seçimleriyle yaşamıştır.
Milli Nizam Partisi: Necmettin Erbakan – 26/01/1970
Milli Görüş
Demokrat Parti, Adalet Partisi kadrolarında kazandığı tecrübe ile örgütlenerek sağ partiler içinde güçlenen İslamcı kesim, 1970'te Millî Nizam Partisi (MNP) adıyla ortaya çıktı. Konya bağımsız vekili Necmettin Erbakan ve 17 kişi tarafından kuruldu. Parti programında, milli kalkınma ön plandaydı. Ahlak kavramının vurgusu yapıldı. Serbest rekabet anlayışına ve faiz sistemine karşı devlet eliyle uygulanan ekonomik politikanın nizam sağlayacağı görüşü hakimdi. Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından "laikliğe aykırı çalışmalar yürüttüğü" gerekçesiyle dava açıldı. Anayasa Mahkemesi, partinin kapatılmasına karar verdi. Merkez sağ partilerin geleneği olan öncülün yerine ardıl ekleme süreci yeniden devreye girdi.
Milli Selamet Partisi: Süleyman Arif Emre – 11/10/1972
Önce Ahlak ve Maneviyat
MNP kurucularından hiçbiri MSP kurucusu değildir. Necmettin Erbakan ise 1973 yılının ortasında Genel Başkanı oldu. 1974 yılında CHP-MSP koalisyonu kurulunca Başbakan yardımcısı Necmettin Erbakan olurken, parti din işlerinden sorumlu devlet bakanlığı (Takunyalı Parti denirdi) için hemen öne atıldı. Genel Af Kanunu, parti içinde ayrılıklara, küslüklere sebep oldu. Kamuoyunda kendi ifadeleriyle Ahlak, Maneviyat ve Ağır Sanayi Partisi olarak tanınırdı. Kıbrıs’ta gün geçtikçe artan gerilim neticesinde Başbakan Bülent Ecevit, Kıbrıs Harekâtını başarısıyla yürüttü ve başarıdan kendisine pay biçen Milli Selamet Partisi ile yolları ayırmanın faydalı olacağını gördü.
Kıbrıs Barış Harekâtı: Başbakan Bülent Ecevit – 20/07/1974
BÜLENT ECEVİT – CHP
Demokratik Sol
İsmet İnönü’den sonra Genel Başkanlık koltuğuna oturan Bülent Ecevit, Milli Görüşçü Necmettin Erbakan’la CHP-MSP koalisyon hükümetini kurmuş ancak özellikle laiklik konusunda fikir ayrılıklarına düşmekteydi. Ortanın Solu’nda yer alan kurucu parti CHP ile İslamcı fikriyatın temsilcisi MSP koalisyonu ilgi çekiciydi. 20 Temmuz 1974 sabahı başlayan Kıbrıs Barış Harekâtı ile Başbakan Bülent Ecevit, geniş kesimlerin sempatisini kazandı. Anadolu’nun dört bir köşesinde "Kıbrıs Fatihi Karaoğlan" lakabıyla yoğun bir ilgi görüyordu. Emperyalist devletlerin bütün uyarılarına rağmen adaya müdahale eden Ecevit Türkiyesi, ABD ambargosuyla karşı karşıya kalarak ekonomik alanda zorlu bir sürece girdi. Maliye Bakanı olan Deniz Baykal parti yönetiminden istifa etti. "Demokratik Sol"un ilkeleri de 6 ok ilkelerine eklendi. Bu ilkeler; özgürlük, eşitlik, dayanışma, emeğin üstünlüğü, gelişmenin bütünlüğü ve halkın kendini yönetmesiydi. Bu dönemde kabuk değiştiren CHP'nin Sosyalist Enternasyonal'e üyeliği de kabul edildi. Sendikal hareketlerin en örgütlü temsilcisi DİSK, seçimlerde CHP'yi destekleyeceğini açıklayınca 1 Mayıs 1977'de Taksim Meydanı'nda organize edilen 1 Mayıs Mitingi'nde kalabalığa çevredeki binalardan ateş açıldı. Yaşanan saldırıda ve panikle oluşan izdihamda 37 kişi hayatını kaybetti.
1980 Askeri Darbesi
Anavatan Partisi: Turgut Özal – 20/05/1983
Ahirette İman, Dünyada Mekan
1980 Darbesinin önünü açtığı, Yeşil Kuşak çalışmasının proje partisi olan Anavatan Partisi 1983’te geldiği iktidarda 1991'e kadar aralıksız olarak tek başına iktidarda kalan, Turgut Özal’ın Cumhurbaşkanı olmasıyla beraber çöküş sürecine giren partidir. Ekonomik ve iktisadi konularda özelleştirmeci tutumu ve ılımlı söylemi, kullandığı "Orta Direk", "İş Bilirlik" sloganlarıyla merkez sağ çevrelerin gönlünü kazanmıştır. Sivil lider, sivil parti imajını çizmiştir. Darbe sonrası sivilleşme sürecinde, eski politikacılara getirilen siyasi yasakların kaldırılması hususunda, ANAP iktidarı bu konuyu halkoyuna sundu. Başbakan Özal iktidarını korumak için yasakların sürdürülmesinden yana propaganda yaptı. Güçlü siyasi isimlerin yeniden siyaset sahnesine dönmesi ve yasakların kalkması mevcut iktidarını zora sokabilirdi. 1987'de yapılan halkoylaması çok az bir farkla da olsa yasakların kaldırılması yönünde sonuçlandı. Halkoylaması yapılırken, sonucu tahmin ederek daha oy verme işlemi bitmeden Başbakan Özal erken seçimlere gidileceğini açıkladı. Parti içerisinde hem milliyetçi hem muhafazakâr kanatlardan oluşan bir “kutsal ittifakı” vardı. Bu ittifak ile liberaller arasındaki çekişme Özal'ın Çankaya Köşkü'ne çıkacağının kesinleşmesiyle daha da belirginleşerek kopuş sürecini başlattı. Parti, 1991 yılındaki 3. Olağan Kongreye dört farklı gruba bölünerek gitti. İktidarın kaybedileceğinin anlaşılması üzerine yeni bir lider ve yeni bir görünümle erken seçime gitme gereği açıkça hissediliyordu. Aynı zamanda Başbakan olan Mesut Yılmaz da bu durumun farkında olduğunu göstererek ilk iş olarak erken seçim kararı aldı.
Sosyaldemokrat Halkçı Parti: Erdal İnönü – 03/11/1985
Eşitlik ve Demokrasi!
80 Darbesi özellikle sol siyasetin yaşam hakkını elinden aldıktan sonra kapatılan Cumhuriyet Halk Partisi'nin seçmen kitlesini ayakta tutmak ve sol da birlik yaratmak maksadıyla kurulmuş olan siyasi partidir. Aynı yelpazede yer alan Halkçı Parti ve Sosyal Demokrasi Partisi'nin birleşimiyle kurulmuştur. Partinin ambleminde barışı ve huzuru simgeleyen zeytin dallarının çevrelediği altı ok karşımıza çıkar. Siyasi hayata dönen Cumhuriyet Halk Partisi ile 1995’te birleşerek tek güç olarak yoluna devam etmiştir. Karma ekonominin faydalı olduğunu düşünen parti felsefesi bu görüşten yana oldu. Özal ile zirve noktasına ulaşan özelleştirme furyasına sıcak bakmamıştır.
Demokratik Sol Parti: Bülent Ecevit – 14/11/1985
Gözün Aydın Türkiye, Ak Güvercin Geliyor!
Siyasi yasağı olan Bülent Ecevit'in yerine eşi Rahşan Ecevit bu projeyi hayata geçirerek Demokratik Sol Parti'yi kurmuştur. Rahşan Ecevit, köylü derneklerinden gelen yönetim ve örgütlülük deneyimine sahip, Bülent Ecevit’in CHP tecrübelerinden yararlanmış bir kişidir. Partinin sağlam adımlarla kurulmasının temelinde bu özellik yer alır. Ecevit'in dürüst kişiliği, CHP’de gösterdiği başarı, ilkeli duruşu ve partinin yeni olması kitlelerde geleceğe dair yeni umutlar yeşerten etkenlerdi. Üstelik PKK terör örgütünün liderinin Kenya'da yakalanarak Türkiye’ye getirilmesi ile Ecevit yeni bir lakap kazandı: “Kenya Fatihi”
1999 Seçimleri DSP, ANAP ve MHP koalisyonunu doğurdu. Bülent Ecevit, siyasi hayatında 5.kez Başbakan oldu. MHP’nin erken seçime gitme isteği, Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile yaşanan kriz, yazar kasa olayı neticesinde Türkiye 03 Kasım 2002 seçimlerine hazırlanmaya başladı.
Refah-Fazilet-Saadet Partisi: Ardıllar, Öncüller
-Refah Partisi (RP), Milli Görüş hareketinin önceki temsilcilerinden sonra, 12 Eylül Darbesi’nin ardından kurulan partidir. Parti teşkilatı Genel Başkanlığa Necmettin Erbakan ismini getirmiştir. Kendisine koalisyon hükümetlerinde yer bulmuştur.
-Fazilet Partisi (FP), Refah Partisi'nin laiklik karşıtı eylemleri neticesinde Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılmasına yakın hızlı davranarak yeni bir oluşum içine girmiş ve İsmail Alptekin başkanlığında 1997 yılında kurulmuştur.
-Saadet Partisi ise 2001 tarihinde, ardıllarının yeni oluşumu olarak kurulmuştur.
Kurucusu Recai Kutan’dır.
Doğru Yol Partisi: Ahmet Nusret Tuna – 23/06/1983
Konuşan Türkiye!
Doğru Yol Partisi (DYP), Demokrat Parti ve Adalet Partisi’nin köklerini bünyesinde barındıran ve bu köklerin siyasi mirasçısı kabul edilir. 2007’den itibaren mirasını sahiplenerek adını Demokrat Parti olarak değiştirmesiyle Doğru Yol’un hukuki varlığı sona erdi. ANAP’tan imaj farkı; kentli nüfus ve bilim yanlısı bir portföy yerine Anadolu’daki köylünün partisi imajına sahip olmuştur. Politikalarında sağ siyasetin önemli ilkesel duruşlarından olan gelenekçi bir duruş ve buna uygun söylem dili kullanmıştır. Anavatan Partisi gibi 1990lardan itibaren güç kaybetmeye başlamıştır.
Halkların Demokratik Partisi: 15/10/2012
İnadına Barış, İnadına HDP!
Mevcut eş genel başkanları Selahattin Demirtaş ve Serpil Kemalbay'dır. Halkın Emek Partisi (HEP), Halkın Demokrasi Partisi (HADEP), Demokratik Halk Partisi (DEHAP), Demokratik Toplum Partisi (DTP) öncüllerinin kapatılmasının ardından kurulmuştur. Sonrasında vekiller bağımsız olarak seçimlere katılmıştır. Türkiye Partisi olma görüntüsü çizmeyi amaçlamış ancak ülkede yaşanan terör saldırılarında terör örgütleriyle arasına mesafe koyamadığı algısı halk tarafından kabul görmüştür. Buna rağmen toplumun belirli bir kesiminden destek alarak Meclis’te yer almıştır.
Adalet ve Kalkınma Partisi: Recep Tayyip Erdoğan – 14/08/2001
Hedef 2023!
2001 ekonomik krizi sonra ortaya çıkan Adalet ve Kalkınma Partisi’nin kurucu kadrosu ve önemli isimleri merkez sağ kanadın öncül partilerinde görev kişilerden ulaşır. Siyasi sahneye çıktığı günden günümüze katıldığı seçimlerin tamamında birinci parti olmuştur. Ayrıca beş genel seçimin dördünde tek başına iktidar olarak hükümet kurmuştur. Parti; ekonomik liberalizmi benimsediğini Cumhuriyet tarihinin en çok özelleştirmesini bu dönemde yaparak göstermiştir. Ak Parti, kendisini “Muhafazakâr Demokrat” kimliğe ve siyasal vizyona sahip bir kitle partisi olarak tanımlamaktadır. Bir dönem yasaklı olan Erdoğan kurulan kabine ve TBMM’de yer alamamış, Ana Muhalefet Partisi olan CHP’nin desteklediği bir anayasa değişikliği ile tekrar siyaset sahnesine adım atabilmiştir. 8 Mart 2003 tarihinde Siirt'te yapılan yenileme seçimlerinde milletvekili seçilmiştir. İlk 4 yılından sonra Ak Parti toplumun tarafından belirli bir kesimi tarafından büyük destek alırken aynı oranda tepki almaya başladı. 4 Temmuz 2003 tarihinde Türk askerinin başına geçirilen çuval ilk tepkileri oluşturdu. 2007 yılına gelindiğinde Cumhurbaşkanlığı için Erdoğan'ın aday gösterilmesi ihtimali üzerine özellikle büyük şehirlerde Atatürkçü Düşünce Derneği, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, Barolar gibi bazı kurum ve kuruluşlar tarafından ayrıca yoğun katılımlarıyla DİSK ve KESK gibi sendikaların oluşturduğu "Cumhuriyet Mitingleri" düzenlendi. Bu mitingler iktidar tarafından hükümete yapılacak bir darbenin provası olarak görüldü ve çok sayıda aydın hedef gösterildi. Ardı ardına Ergenekon, Balyoz, Kozmik Oda olayları ve Silahlı Kuvvetlerin yıpratılması halkı tamamen kutuplaştırdı. “14 Mart 2008 tarihinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, AKP’nin laikliği ortadan kaldırmaya yönelik anayasaya aykırı faaliyetlerde bulunduğu gerekçesiyle, Anayasanın 68.ve 69. Maddelerine dayanarak AKP’nin kapatılması istemiyle dava açtı” (Koç, 2013, s. 200). Ancak açılan bu dava neticesinde parti kapatılmadı. Hazine gelirlerinin %50’sinin kesilmesi kararıyla sonuçlandı. 2012 yılında Recep Tayyip Erdoğan’ın katıldığı bir televizyon programında BOP Eş Başkanı olduğunu söylemesi ipleri iyice tırmandırdı. 2012 MİT krizi, 2013 Taksim Gezi Parkı protestoları derken Arap Baharı etkisi Türkiye’ye de sıçradı. Toplum, yapılan icraatları (yol, köprü, havaalanı, hastane, üniversite, santral)destekleyen ve siyasi olarak gidişatı desteklemeyen 2 yapılı bir bölünmeyi derinden hissetmeye başladı. 3 yıl başarılı gidişat sergilemiş Kürt Açılımı hamlesi tamamen başarısızlığa uğrayarak iktidarın elini iyice zayıflattı. 2013 yılında yaşanan 17-25 Aralık Rüşvet ve Yolsuzluk Operasyonları sonrasında tabandan ve parti içinden kopmalar yaşanmaya başladı. Kadrolar değişime uğradı, gençleştirildi. Parti 2023 Hedeflerine ulaşamayacağını belirterek tüm muhalefet partilerine yeni anayasa çağrısı yaptı. Başkanlık Sistemi için referanduma gidildi. 15-16 Temmuz 2016 tarihleri arasında Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde kendilerini Yurtta Sulh Konseyi olarak tanımlayan bir grup asker tarafından askeri darbe girişimi gerçekleştirildi.
İyi Parti: Meral Akşener – 25/10/2017
Türkiye’ye İyi Gelecek!
01 Kasım 2015 seçimlerine gelen süreçte ve sonrasında Milliyetçi Hareket Partisi’nin gidişattan rahatsız milletvekilleri ve parti üyeleri genel başkan Devlet Bahçeli'nin seçimlerdeki başarısızlığını eleştirerek parti içerisinde sert bir muhalefet gösterdiler. Başta Meral Akşener, Ümit Özdağ ve Sinan Oğan gibi isimler MHP'yi olağanüstü kongreye götürmek için delege imzaları toplamaya başladı. Disiplin Kurulu ise muhalif vekillere karşı aldığı kararlarla milletvekillerini partiden ihraç etti. İyi Parti'nin isminin Kayı boyunun bayrağından esinlenildiği iddia edilmiştir. Partinin logosu ise mavi zemin üzerinde 8 ışıklı güneş olarak belirlenmiştir. 8 ışık ise Selçuklu Yıldızı’ndaki 8 köşe ile ilişkilendirilmiştir.
Kaynakça
Bilgehan, G. (tarih yok). 12 01, 2017 tarihinde Gülsün Bilgehan Ankara Milletvekili: http://www.gulsunbilgehan.com.tr/index.php/etkinlikler/parlemento-disi/87-chpnin-tek-basina-iktidar-oldugu-donemde-yaptiklari-ve-eserleri adresinden alındı.
Demir, M. S. (2013). Milliyetçi Hareket Partisi. Türkiye'de Siyasal Partiler (s. 33). içinde İstanbul: Okan Üniversitesi Yayınevi. 12 01, 2017 tarihinde alındı.
Eroğul, C. (1969, 06 16). Türkiye İşçi Partisi Programı'nın Düşünce Yapısı. Emek(8). 12 01, 2017 tarihinde alındı.
Gökdemir, O. (2013). Cumhuriyet'in 90 Yıllık Çınarı CHP. İzmir: Yakın Kitabevi. 12 01, 2017 tarihinde alındı.
Koç, H. (2013). Adalet ve Kalkınma Partisi. Türkiye'de Siyasal Partiler (s. 200). içinde İstanbul: Okan Üniversitesi Yayınevi. 12 01, 2017 tarihinde alındı.
TBMM. (1983, 4 24). 12 1, 2017 tarihinde www.mevzuat.gov.tr: http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.2820&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch= adresinden alındı.
TBMM Başkanlığı. (2009). Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı. 12 01, 2017 tarihinde https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/e_yayin.eser_bilgi_q?ptip=SIYASI%20PARTI%20YAYINLARI&pdemirbas=197610571 adresinden alındı.
TBMM Başkanlığı. (2013). Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı. 12 1, 2017 tarihinde https://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/siyasi_partiler.html adresinden alındı.
Türkiye Komünist Partisi. (tarih yok). 12 01, 2017 tarihinde http://tkh.org.tr/icerik/uploads/2015/11/turkiye-komunist-partisi-programi.pdf adresinden alındı.